About This Project
Etxeko eta komunitateko erabileretarako lokal hutsak aktibatzea
Etxebizitza hedatua ikerketa-proiektu bat da. Bizitzeko modu berritzaileak sustatu nahi dituen ikerketa da, beheko solairuetan hutsik dauden lokalek etxebizitzaren hedadura gisa dituzten aukerak aztertuz.
Gaurko krisi ekonomiko, klimatiko eta sozial honetan, bizimodu alternatiboak proposatuko dituzten irtenbide iraunkorrak bilatzeko beharra dago. Herritarren errotze falta, bizitza publikoaren galera, erabiltzen ez diren lokalen ugaritzea eta etxebizitzaren prekarietateak gure etxebizitzak beheko solairuetako baliabide espazial hutsetara zabaltzeko aukera planteatzera garamatza.
Gure udalerrien periferietan zero kotako hiri-paisaia pertsiana jaitsiek osatzen dute. Hiri-paisaia hau etsaia eta ez-segurua suertatzen da, alde batetik, merkataritza-jarduera galde delako eta, bestetik, kaleko bizitza publikoa murriztu delako. Hiriko zero kotan, erabilerarik gabeko espazio itxiak kateatzeak kaleetako eta plazetako jarduera-galerarekin lotutako arazoak areagotu baino ez ditu egiten.
Egia da fenomeno horrek aspalditik zeharkatzen dituela hiri-diagnostikoak eta -planak, baina zaila da arazoaren benetako dimentsioak zehaztea, lokalen egoerari buruzko datu zehatzak ez daudelako eskuragarri, ez kartografiatuta, ez argitaratuta. Hala ere, ziurtatu dezakegu lokal hutsen kopurua handitzen ari dela. Zergati askoren ondorio izan daiteke, gehiegizko eskaintza, hurbileko merkataritza-ereduaren suntsiketa edo azken urteetako krisi ekonomikoa, adibidez.
Benetako eragina edo epe luzerako ondorioak ezagutzen ez baditugu ere, ezin dugu ahaztu COVID-19aren krisiak basamortutze hori larriagotu duela. Hala ere, pandemiaren aurreko datuek eta ondorengoek erakusten digutenez, arazo hau aspaldidanik ari da zabaltzen Estatuko hainbat herritan.
“Hutsik dauden lokalen “stock” erabilgarria hilabetez hilabete handitzen ari da, inoiz ikusi ez den moduan. % 30 eta % 40 arteko eskaintza gehiago egongo da urte amaieran Espainian.” (“El País”; Sandra López Letón, 2020.09.26.)
Orduz geroztik, beste hainbat hedabideetan argitaratu dira errealitate hau egiaztatzen dituzten datuak eta artikuluak. Bai herri txikietan, bai hirietan lokal hutsen kopurua handitzen doa:
“Kanarietan, 27.000 merkataritza-lokal eta bulego itxi zeuden 2021aren hasieran ” ((“La provincia”-ko artikulua, “Diario de las Palmas”; Dalia Guerra, 21.03.9)
“Alde Zaharra Mirandako jai-jardueraren epizentroetako bat da. Inguru horretako dendetan salmentek behera egin dutenez, gaur egun dauden lokalen % 40 baino ez daude irekita” (“El Diario de Burgos”, Arsenio Besga, 22.10. 25)
“Bartzelona edo Madril bezalako hirietako kale komertzialenetan lokal komertzial hutsak aurkitu ditzakegu. Urrezko milia horietako ia bakar bat ere ez da libratzen lokalen % 10 itxita edukitzetik, nahiz eta alokairuen zenbatekoa %10 gutxitu den.” (“Idealista news”, 21.06.25)
Euskadin, herriek eta hiriek ere pairatzen dute beheko solairuen abandonu hori:
“Euskal hiriburuek beren erdigunerik komertzialenetan hutsik dituzte lonjen % 15a. Gasteizek batez bestekoa gainditzen du, lokal itxien % 25,53rekin; Bilbok, berriz, ehuneko txikiena du, % 10era iritsi gabe, eta Donostia % 12ra iristen da. (“El Diario.es”-en artikulua, Belén Ferreras / Rubén Pereda / Iker Rioja Andueza; 22.08.27)
Argi dago, gainera, arazo hori askoz ere nabariagoa dela periferietan:
“Donostiak 2.663 lokal ditu hutsik, guztizkoaren ia % 20. Altza egoera kezkagarriena erakusten duen auzoa da, non erabiltzen ez diren lonjen kopurua % 41,3 den.” (“Noticias de Gipuzkoa”-ren artikulua, Arantxa Lopetegi, 22.10.16)
Gutxiegi erabiltzen diren behe solairu asko ditugu, etxebizitza eraikinetan bilakatu daitezkeen industria-eraikinak ditugu; beharbada, hemendik gutxira birmoldatu beharreko hotelak ere izango ditugu, eta, jakina, etxebizitzak ditugu, hutsik edo ez. Baina, batez ere, bere garaian beste gizarte-egitura baterako pentsatutako apartamentuak ditugu, gaur egun beren aukerak hobetu ditzaketenak.
Gure etxean aldi baterako edo noizbehinka egiten ditugun jardueretarako espazio bat erreserbatu beharrean, komunitatearekin gela satelitea partekatzen badugu jarduera horietarako? Nola parteka genitzake telelanerako, kirolerako, aisialdirako, jolaserako, biltegiratze edo aparkalekurako, gure bisiten jasotzerako edo urtebetetze eta jaietarako espazioak? Gure etxeko jarduerak leku komunetara hedatzean, gure etxebizitzetako egonaldiak eta funtzioak birdefinitu al ditzakegu? Eta elkarlaneko ekonomiak planteatzen dituen ideiak etxebizitza-eredura eramaten baditugu? Zer beste ekonomia berri sor litezke?
Hedatutako etxebizitza bizi espazioak egokitzeko aukera gisa planteatzen da; izan ere, etxebizitza horiek hedatzeko eta espazio publikoarekin berriro harremana ezartzeko beharra dute. Proposamenak espazioak kanpora ateratzeko/hedatzeko aukerak aztertzen ditu eta komunitatearekin partekatu daitezkeenak.
Espazio horien erabilera sustatzea hiri-bizitzarako onuragarria dela dioen hipotesitik abiatuta, eta mota guztietako erabilerak (komunitarioak, etxekoak, bizitokikoak edo espazio publikokoak) sustatzea ere aukera desiragarria dela kontuan hartuta, zero kotan partekatutako egonaldia izango duen etxebizitza-eredu bat proposatzen da.
Etxebizitza-eredu berri horrek ez-erabilitako hiri-baliabideak intentsitate handiagoz aprobetxatzen laguntzen du (batez ere dagoeneko finkatuta dauden bizitegi-lurzoruko azalerak). Erantzun anitzeko estrategia bat beharko luke bideragarritasun orokor handiagoa ziurtatzeko, aniztasun soziala eta dibertsitate funtzionala, ekimenaren eskalak eta dimentsioak kontuan hartuta.
Alde batetik, espazio horien dimentsio espazialarekin lotutako alderdiak aztertzen ditugu, kontuan hartuta lokal horien arkitektura- eta hiri-baldintzak, baxuak eta luzeak, mugatuak direla eta nekez molda daitezkeela. Eraikuntza-tipologia bakoitzak erronka edo ezaugarri desberdinak ditu, eta, horien arabera, jarduera batzuk edo besteak legeztatu eta egokitu ahal izango dira. Jarduera horiek, halaber, honako hauek zehazten dituzte: behea zein eraikuntza-egoeratan dagoen, lokalaren eta lokalaren instalazioen aldez aurreko erabilera, edo kokatuta dagoen gizarte- eta hiri-testuingurua. Erabilera posibleak anitzak dira, erabilera komunitate bakoitzak imajina ditzakeenak adina (hazteko edo adinekoak zaintzeko epaziak, komunitate-aretoak, telelanerako espazioak, liburutegia edo ikasteko gelak).
Lokal hutsen aurretiko hiri-diagnostiko xehatu eta zehatza egiteak eta lokal horien datuak eta baldintzak erakutsiko dituzten informazio-iturri eskuragarriak sortzeak espazio horien erabilera posibleetan pentsatzen lagunduko luke. Gainera, hiri- eta hirigintza-dimentsio horretan lan egiteak lagunduko luke merkataritza-erabilerako baxuen eta etxeko erabilera horiek hartuko lituzkeenen arteko orekari eutsiko lioketen eskala handiagoko estrategietan pentsatzen, eta aukera emango luke ekimen horiek erraztu eta bultzatuko lituzketen araudietan aldaketak eta hobekuntzak proposatzeko.
Ekimen horien erronka nagusietako bat da espazio horietarako erabilera-komunitate bat aurkitzea. Espazio komunak partekatzea lan zaila da norbanakoaren kultura inposatzen den testuinguru sozial batean. Kolektiboa partekatzeko entrenamendurik eza eta komunitate-adimenean bitartekaritza-baliabide gutxi egotea erronka garrantzitsua izango da estrategia horien dimentsio sozialaren barruan. Partaidetzako erabaki- eta baterako sorkuntza-prozesuak, eragile anitzeko partaidetza barne hartu beharko luketenak (erabiltzaileak, eraikitzaileak, sustatzaileak, diseinatzaileak eta administrazioetako teknikariak) erabakigarriak izango dira proiektuaren hasieratik, eta etorkizuneko gobernantza eta espazioaren kudeaketa erraztuko dute.
Era berean, garrantzitsua da estrategiaren bideragarritasun ekonomikoa bermatzeko moduak bilatzea, epe luzerako arrakasta neurri handi batean jasangarriak eta errentagarriak izateko gaitasunaren araberakoa izango baita. Espazioa sustatzeko eta edukitzeko ereduak oso aldakorrak dira, eta neurri handi batean jabetzak (publiko-pribatua) eta komunitateak arriskua eta erantzukizun ekonomikoa bere gain hartzeko duen gaitasunak definitzen dituzte. Ildo horretan, administrazioaren ekarpenak askotarikoak eta oso bideratzaileak izan daitezke (abal publikoak eskura jartzea, zerga jakin batzuen ordainketa murriztea edo kentzea, kudeaketa-protokolo formalak sortzea, laguntza profesionala ematea edo laguntza-zerbitzu tekniko bat erraztea).
Lokal eta erabilera-komunitate bakoitzaren kasuistika oso espezifikoa da, eta adibide praktikorik edo kasu errepikagarririk ez dagoenez, komunitate- eta etxe-erabilerako baxuak sortzeko prozesuen estandarizazioa zaila da egituratzen. Hala ere, beheak suspertzeko estrategiak berriz pentsatzeko eta hiri-arazo horren inguruan sentsibilizatzeko beharra. Izan ere, hutsik dauden baxuen arazoa ez da eremu publikoaren parte, eta testuinguru horretan zaila da pentsatzea modu autonomo eta masiboan antolatutako herritartasun batean, eskura dituen baliabide espazialak berraktiba ditzan erabilera komunitarioetarako. Horregatik, beharrezkoa da administrazioak eta beste esparru tekniko batzuek espazio horien sozializazioa, testeoa, sustapena edo baterako kudeaketa bultzatzea, eta herritarrei laguntzea lokalak suspertzeko eta hiri-bizitza biziberritzeko prozesuetan.
Ikerketa hau modu parte-hartzailean egin dugu, ezagutza eta espezializazio-maila desberdinetako pertsonekin lankidetzan (ikertzaileak, administrazioko teknikariak, hirigintzan, arkitekturan, ekonomian, bitartekotzan eta hiri-soziologian adituak eta gaian interesa duten herritarrak), Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza Sailaren Eraikal programari esker.
Ikerketaren dokumentu osoa hemen dago eskuragarri.
